Buurt Energie Systeem

ONDERZOEK collectieve Warmtevoorziening voor de Hoogkamp

Sinds begin 2021 onderzoek Hoogkamp Energie samen met gemeente Arnhem en netbeheerder Alliander de technische en financiële haalbaarheid van een collectieve warmtevoorziening voor de Hoogkamp op basis van een Buurt Energie Systeem. De collectieve oplossing bestaat uit een warmtenet met een centrale productielocatie met luchtwarmtepompen en gasketels.


Buurt Energie Systeem

De techniek van een Buurt Energie Systeem is ontwikkeld door Alliander en bestaat uit een buurt-warmtepomp met een hoge temperatuur warmtenet met aflevertemperatuur 70° C. Het voorziet tussen de 400 en 800 woningen van warmte. Er wordt gestart met een hybride oplossing bestaande uit een lucht/water warmtepomp + piekketel (aardgas of andere brandstof, om tijdens koudere dagen en hoge pieken in de warmtevraag bij te kunnen springen). Het systeem kan worden uitgebreid en op termijn nog duurzamer worden gemaakt door het aansluiten van andere duurzame warmtebronnen in de omgeving, zoals bijvoorbeeld zonnewarmte, restwarmte van fabrieken, geothermie of waterstof. Daardoor wordt het minder duur en hoeft niet alles tegelijk. Zo hoeven woningeneigenaren niet direct de woning te isoleren. Door deze schaalbaarheid en flexibiliteit ontstaat een systeem dat zich gedurende de tijd verder kan ontwikkelen. Uitgangspunt is dat buurtbewoners samen eigenaar zijn van de warmtevoorziening in hun wijk door middel van een buurtenergiecoöperatie.


Een lijst met veel gestelde vragen over het Buurt Energie Systeem vind u hieronder, of kunt u hier downloaden. Vragen die zijn gesteld tijdens de buurtbijeenkomst op 19 oktober hebben een *. 

Veelgestelde vragen Buurt Energie Systeem

Algemeen

Wat is een Buurt Energie Systeem? 

Het Buurt Energie Systeem is een modulaire collectieve warmtevoorziening, waarbij woningen verwarmd worden met behulp van een centraal geplaatste collectieve warmtepomp én waarbij de buurt eigenaar wordt. Vanaf nu noemen wij deze de wijkwarmtepomp.

Via een warmtenet wordt de warmte van de wijkwarmtepomp met een temperatuur van ongeveer 70°C naar de woningen getransporteerd. De uiteindelijke temperatuur van het water dat door het warmtenet heen loopt wordt bepaald door de buurt zelf, dit hangt onder andere af van de mate van isolatie van de huizen in de buurt. Uitgangspunt is dat bewoners zeggenschap hebben over de exploitatie van het systeem en hier ook eigenaar van zijn. Alle inwoners van de buurt kunnen lid worden van een coöperatie, deze coöperatie wordt eigenaar van het warmtenet. De buurt kan er voor kiezen om al het beheer en onderhoud zelf te doen, maar dit kan ook worden uitbesteed aan een technisch specialist.

Wat is de rol van de gemeente, van Alliander en van Hoogkamp Energie?

De gemeente heeft een regisserende rol in het aardgasvrij maken van de gebouwde omgeving. De Arnhemse aanpak kent een wijkgerichte aanpak die bijvoorbeeld bewonersinitiatieven ondersteunt. Alliander is het netwerkbedrijf, dat via haar dochteronderneming Liander, in deze regio verantwoordelijk is voor de gas- en elektriciteitsinfrastructuur. Deze moet stabiel zijn en de leveringszekerheid moet worden gegarandeerd. Hoogkamp Energie is het burgerinitiatief in de Hoogkamp dat sinds 2016 actief is in de wijk rond verduurzaming. Zij informeren de buurt over verduurzaming van hun huizen d.m.v. (inmiddels 12) buurtbijeenkomsten, collectieve acties voor isolatie en zonnepanelen, en met het onderzoeken van CO2 neutrale alternatieven voor de warmtevoorziening. Hoogkamp Energie is voorstander van een collectieve aanpak voor de warmtevoorziening.

Alliander is de initiatiefnemer in het zoeken naar nieuwe duurzame warmteoplossingen, dit wordt gedaan in samenwerking met andere partijen. Er wordt nagedacht over keuzes in de warmtetransitie, waarbij de mogelijkheden van het toekomstige energienet inzichtelijk worden en de maatschappelijke kosten zo laag mogelijk blijven. Het realiseren van warmtenetten in gebieden met bestaande bouw is een lastige opgave. Het Buurt Energie Systeem kan juist in deze gebieden warmtenetten betaalbaar en mogelijk maken. Met de lokaal opgedane kennis kan worden gekeken onder welke voorwaarden het Buurt Energie Systeem een goede oplossing is voor andere wijken in Nederland.

Hoeveel huishoudens kunnen er meedoen?

Het systeem kan naar verwachting in de Hoogkamp minimaal 500 en maximaal 800 huizen verwarmen.

Word ik verplicht om aan te sluiten?

U wordt niet verplicht om aan te sluiten. Wij streven echter naar een zo hoog mogelijk aansluitpercentage. We willen graag eerst onderzoeken of het makkelijker en betaalbaar wordt, wanneer een buurt samen eigenaar wordt van een Buurt Energie Systeem.

Als je echt niet wilt is er een mogelijkheid om zelf een alternatief voor gas voor uw huis te ontwerpen. Hou hiervoor contact met het onderzoeksteam. Technisch beheerders van de gemeente en de netwerkbeheerder kunnen je uitleggen wat de mogelijkheden zijn. Bij sommige alternatieven moet namelijk het elektriciteitsnetwerk verzwaard worden wat extra kosten met zich mee brengt.

Welke straten en flats gaan meedoen?

In eerste instantie kijken we naar het gebied tussen de Bakenbergseweg, Jakob Marislaan, Amsterdamseweg en Schelmseweg. Het aan te sluiten gebied is nog niet bepaald. Dit zal het onderzoek en nader overleg met bijvoorbeeld de VVE’s moeten gaan uitwijzen.


Is het, gezien de snelle technologische ontwikkelingen, niet slim om nog even te wachten met aardgasvrij gaan?*

Dit is een veelgehoorde vraag. Voor een jaren ’30 wijk zoals de Hoogkamp is het belangrijk dat er nu al stappen richting aardgasvrij worden genomen. Er heerst energie onder de bewoners, en die willen we graag benutten.

De BES techniek is al behoorlijk geavanceerd en is bovendien gemakkelijk aan te passen als er nieuwe technieken en warmtebronnen beschikbaar komen.

De wijkwarmtepomp is modulair. Dat wil zeggen dat het systeem bestaat uit een aantal modules die er in- en uitgezet kunnen worden. In eerste instantie haalt het systeem haar warmte uit de lucht. Wanneer er een nieuwe bron of techniek beschikbaar komt kan deze ingewisseld worden in het systeem. Als wijk ga je dus over van aardgas op warm water als manier om de woning te verwarmen. De manier waarop het water verwarmt wordt kan in de toekomst aangepast worden.


Hoe ziet het proces er de komende tijd uit?*

Het komende halfjaar kort samengevat:


Techniek

Hoe werkt de wijkwarmtepomp?

In een buurtstation staan één of meerdere wijkwarmtepompen. Afhankelijk van het aantal te verwarmen huizen. Er kan ook gekozen worden voor meerdere stations in de wijk met één pomp. Een wijkwarmtepomp haalt warmte uit bestaande lucht en zet dit om tot water verwarmd tot 70 graden.

Voor de extra koude dagen wordt een gasgestookte ketel bijgezet. Het verwarmde water stroomt vervolgens via een warmtenet naar de huizen in de buurt. In de woning komt een aansluitunit waarop de bestaande radiatoren worden aangesloten. De CV-ketel gaat eruit.

Produceert de wijkwarmtepomp wel genoeg warmte voor onze huizen?

De warmtepompen kunnen op de meeste dagen gebruikt worden, mits het niet extreem koud is. Wanneer dit wel het geval is helpt een gasgestookte ketel mee als back-up. Op deze manier zullen de grote warmtepompen 75% van de jaarlijkse benodigde warmte leveren en de gasketel 25%. In de toekomst wordt de gasketel waarschijnlijk verwarmd met een duurzamere brandstof zoals biogas, groene waterstof of een andere warmtebron die dan beschikbaar is. Grote warmtepompen zijn efficiënter dan kleinere, individuele warmtepompen. Bovendien wordt er gebruik gemaakt van het feit dat elektriciteit voor een grootschalige voorziening goedkoper is dan voor individuele woningen.

De techniek is zo ontworpen dat het uw huis warm houdt zoals u gewend bent. Voor het beheer, onderhoud en storingsdienst kan de buurtcoöperatie samenwerken met ervaren en gecertificeerde service partijen. Door het modulaire ontwerp kan het systeem meegroeien met technische innovaties, zo is het systeem zowel nu als in de toekomst betrouwbaar en efficiënt.

Maakt de wijkwarmtepomp niet te veel geluid?

Het buurtstation voldoet aan de geluidseisen die gelden voor de openbare ruimte. In en rondom uw huis zult u er dus niks van merken. We doen er alles aan om geluidshinder te elimineren, en zijn daar flinke vorderingen op aan het maken. Er zijn berekeningen beschikbaar van de situatie op een andere locatie in Didam, en die vormen de basis voor verdere verbeteringen die we doorvoeren. Deze zomer hopen we daar meer duidelijkheid over te kunnen geven en komende winter zullen er units in Didam actief zijn waar we aan gaan meten en waar men desgewenst kan komen kijken en luisteren. Zodra de warmte niet meer uit de lucht gehaald hoeft te worden en op een andere warmtebron aangesloten wordt, is het buurtstation volledig stil.

Tot hoever moet ik mijn huis isoleren?

Het is sterk aan te bevelen om de woningen zoveel mogelijk te isoleren tot label C of indien mogelijk tot label B. Hierdoor kunnen de installaties om warmte op te wekken worden gereduceerd. Woningen waarvan de eigenaren niet kunnen of willen isoleren, kunnen op het warmtenet toch voldoende worden verwarmd. In een later stadium, of bijvoorbeeld bij een nieuwe eigenaar kunnen de woningen alsnog verder worden geïsoleerd.

Wat veranderd er verder in mijn huis?

In plaats van een CV-ketel komt er een afleverset in uw huis. De radiotoren blijven behouden. Het water kan tot 70 graden de woning in komen en wordt door de afleverset door het huis verspreid. Ook zult u elektrisch moeten gaan koken.

Wordt mijn huis met 70 graden wel warm?*

Dit is een lastig punt, vooral gezien de grote diversiteit van de woningen en de diversiteit aan  aanpassingen aan de woningen. Als bewoner kun je zelf al wel de proef op de som nemen door de CV ketel op een lagere temperatuur in te (laten) stellen. In de winter van 2021/2022 zal er in de Hoogkamp ook een actie opgezet worden voor verlagen van de stooktemperatuur. Hierbij sluiten we aan bij de landelijke actie van ketelleveranciers: www.zetmop60.nl. Via deze website wordt u als bewoner begeleid bij het instellen van uw ketel. Feedback naar Hoogkamp Energie is daarbij zeer gewenst, deze kunt u geven via het email adres: zetmop60@hoogkampenergie.nl.

Daarnaast zal in de winter van 2021/2022 een aantal verschillende woningen geschouwd worden om te beoordelen in welke mate zij geschikt zijn om op het warmtenet aan te sluiten.

Welke minimale eisen worden aan mijn woning gesteld om mee te kunnen doen?*

Dit zal in de komende periode onderzocht worden, het streven is om zoveel mogelijk woningen te kunnen laten meedoen.  Belangrijke voorwaarde is wel dat uw huis verwarmd kan worden met een keteltemperatuur van maximaal 70 graden. 

Hoe duurzaam is de wijkwarmtepomp?*

Naar verwachting kan 85% van de warmte opgewekt worden met de warmtepomp en 15% met de ketel. De warmtepomp draait op elektriciteit. Het aandeel duurzame elektriciteit op het net zal steeds groter worden, we liften daardoor mee op de landelijke vergroening van de elektriciteitsproductie. De verwachte CO2 reductie op basis van de huidige elektriciteitsproductie (2021) bedraagt 15% maar kan dus verder oplopen naar 85%.

Is er ook naar andere technieken gekeken dan de BES?*

Ja, in het verleden zijn alle bekende opties afgewogen zoals individuele lucht of bodem warmtepompen, geothermie, waterstof, restwarmte, warmte uit oppervlaktewater, drinkwater of rioolwater, warmte uit zonnecollectoren, warmte koude opslag in de bodem, biomassa en groengas. Sommige technieken zijn wellicht in de toekomst te integreren in de BES maar leveren momenteel geen haalbaar concept of zijn überhaupt niet mogelijk. 

In de wijk

Waarom wordt er uitgegaan van buurteigenaarschap?

Steeds meer buurten in Nederland slaan de handen in heen om zelf energie op te weken. Buurteigenaarschap door middel van een coöperatie bij opwek door zon of wind is daarom niet nieuw. In Nederland is buurteigenaarschap van warmte opwek wel relatief onbekend. In Culemborg doen ze het wel al zelf, daar is de buurt eigenaar van haar warmtevoorziening. In Denemarken is coöperatief eigenaarschap van warmtenetten een reguliere praktijk, daar zijn de meeste warmtenetten in handen van coöperaties, en zijn ze goedkoper en effectiever dan commerciële partijen.

Dit komt doordat op warmtenetten altijd een monopolie heerst. In tegenstelling tot elektriciteit en gas kan je niet wisselen van warmteleverancier. Wanneer de eigenaar van de warmtevoorziening de buurt is, en niet een commerciële partij, kunnen beslissingen genomen worden die het meest geschikt zijn voor die wijk en wordt ook niet de hoofdprijs gevraagd.

Wat zijn risico’s van buurteigenaarschap?

Het idee is dat de coöperatie, bestaande uit buurtbewoners, de lange termijn koers van het wijkwarmtebedrijf bepaald door middel van deelname in algemene leden vergaderingen. Omdat de techniek modulair is kunnen er namelijk door de jaren heen aanpassingen gedaan worden. De temperatuur kan verlaagd worden, of de wijkwarmtepomp wordt aangesloten op een nieuwe (rest)warmtebron.

Het onderhouden van het wijkwarmtebedrijf kan volledig door de coöperatie uitbesteed worden aan professionals. Je houdt dus als buurt grip op je eigen warmtevoorziening, maar je hoeft niet dagelijks zelf met de buurman aan de knoppen te draaien.

Daarnaast ontwikkelt het landelijke BES programma ondersteunende producten zoals standaard statuten en voorbeeld jaarrekeningen. De buurt hoeft dus niet zelf het wiel opnieuw uit te vinden en kan leren van andere buurten.


Bij de ontwikkeling van de BES hoort ook een uitgebreide risico inventarisatie. Te denken valt daarbij aan technische risico’s, leegloop risico, financiële en organisatorische risico’s. 

Welke verplichtingen en rechten krijg ik als lid van de coöperatie?*

Dit ligt nog niet vast. Dit zal de werkgroep Buurtcoöperatie Organisatie en Financiën (BOF) de komende tijd gaan uitzoeken. Deze werkgroep zal in eerste instantie zich buigen over het concept ‘coöperatie’ in zijn algemeenheid.

Op de BES locatie in Nijmegen ligt nu een concept voorstel waarbij buurtbewoners lid mogen zijn van de coöperatie, en de coöperatie eigenaar is van een apart warmtebedrijf in de buurt. Elke buurtbewoner kan klant zijn van dit warmtebedrijf zonder lid te zijn van de coöperatie. Lidmaatschap is dus een keuze. Leden van de coöperatie hebben zeggenschap over het warmtebedrijf. Het warmtebedrijf heeft een eigen directie. Leden van de coöperatie komen eens per jaar bij elkaar op de algemene ledenvergadering om te stemmen over grote beslissingen of veranderingen.

Worden andere vormen van buurteigenaarschap ook onderzocht?*

Ja. In de komende weken gaat de werkgroep Buurtcoöperatie, Organisatie en Financiering (BOF) hier een memo over schrijven. Met meer achtergrond over het onderzoek, de wettelijke context van dit project en alternatieve vormen van eigenaarschap. Deze wordt gedeeld met de wijk.

Wat zijn koppelkansen en hoe kunnen we die benutten in de Hoogkamp?

Koppelkansen zijn kansen om de wijk te verbeteren tijdens het aanleggen van een BES. Als bijvoorbeeld de straat open moet om nieuwe leidingen aan te leggen kan de straat klimaatbestendig worden teruggelegd. Ook kan er meer groen komen of elektrische laadpalen. Dit zijn allemaal voorbeelden van koppelkansen of samenloop. In Hoogkamp zijn de wegen en de riolering relatief nieuw, dus groot onderhoud is voor de komende 20 jaar niet gepland. Welke koppelkansen er komen is afhankelijk van de wensen in de buurt en wat er mogelijk is in de openbare ruimte. Dit zal moeten blijken tijdens de onderzoeken.

Op welke manieren kan ik meedoen aan het proces?

We willen de buurt op verschillende manieren betrekken zodat iedereen op zijn/haar manier mee kan doen. Dit gaat van enquêtes tot wijkgesprekken tot meedraaien in werkgroepen. Het kan tijdelijk of voor langere tijd. De werkgroepleden van Hoogkamp Energie zijn het aanspreekpunt voor buurtbewoners; soms stuurt de gemeente een uitnodiging voor een bijeenkomst. Zodra de werkgroepen gevormd worden hoort u dat ook via Hoogkamp Energie. U kunt ook altijd in een later stadium aanhaken.

Wie beslist of het BES doorgaat?*

Wanneer de BES op alle manier haalbaar blijkt te zijn (technisch, financieel, organisatorisch, juridisch) dan is het aan de deelnemende bewoners of de BES gerealiseerd wordt.

Wanneer wordt besloten of het BES doorgaat?*

Dit moment is niet hard aan te wijzen. Tijdens het ontwikkelen van de plannen wordt continu gekeken naar draagvlak vanuit de wijk en naar de haalbaarheid van deze energie oplossing. Wanneer dit zich positief blijft ontwikkelen dan zal toegewerkt worden naar realisatie van het systeem, indien niet dan kan de ontwikkeling beëindigd worden. Het toewerken naar realisatie betekent dat er leveringscontracten met de bewoners worden aangegaan, vergunningen worden aangevraagd, een rechtspersoon in het leven wordt geroepen, financiering wordt geregeld en een ontwerp en aanbestedingstraject wordt doorlopen. Daarna kan een partij gecontracteerd worden om de BES te bouwen en eventueel te exploiteren. De gunning van het werk aan deze partij vormt uiteindelijke het laatste go/no go moment.

Financieel 

Wat is, in financieel opzicht, het verschil met het eerder voorstel voor de wijk?

We hebben een eerste onderzoek gedaan naar de economische haalbaarheid van het Buurt Energie Systeem. Ten opzichte van de zonneweide/wijkwarmtepomp oplossing, lijken de initiële kosten voor de BES zeker veel goedkoper ten opzichte van het eerdere voorstel (dit was €25.000 per woning). Met subsidies zullen we proberen deze kosten nog verder omlaag te brengen. Dit is natuurlijk afhankelijk van hoeveel mensen zullen deelnemen. Ook de prijzen van fossiel aardgas zijn in ontwikkeling.

Dit onderzoek naar de economische haalbaarheid is een eerste verkenning geweest, waarbij we nu samen onderzoeken of we dit met onder andere subsidies goedkoper kunnen maken. Ook is vervolg onderzoek nodig, zoals de locatie van het buurtstation en schouwen in de woningen zodat de berekeningen nauwkeuriger kunnen worden gemaakt.

De oorspronkelijke plannen kenden een stapeling van technieken om te komen tot de meest milieuvriendelijke warmte opwek die er denkbaar is. Dat is een mooi doel, maar er waren veel onzekerheden wat betreft de haalbaarheid. Elke aanvullende techniek (zonnecollector, seizoensopslag en dag-nacht opslag) voegt veel kosten toe, maar marginaal steeds minder opbrengsten in economische zin. Het BES bestaat er uit dat je de sleutel naar de toekomst, namelijk het aanleggen van een warm waternet en het aansluiten van woningen daarop, realiseert tegen zo laag mogelijke kosten en dan stapsgewijs verder gaat verduurzamen. Dat kan als fossiele energieprijzen hoger worden en de kosten voor duurzame energietechnieken lager worden.

Voor het volledige onderzoek van Witteveen + Bos en IF-Technology ga naar: https://drive.google.com/file/d/1DhPqJXU4ZSY0sEY12jo_ftnM0ao30KZd/view

Wat gaan de aansluiting op het warmtenet kosten en wat zijn de maandelijkse lasten?*

Dit zal gaan moeten blijken uit de onderzoeken. Wat we er nu over kunnen zeggen is dus prematuur. Wat we wel kunnen zeggen is welke indicatoren bepalend zijn voor het kostenplaatje:

-        Dekkingsgraad

-        Subsidie Proeftuin Aardgasvrije Wijken (PAW)

-        Individuele subsidie voor aansluiting warmtenet en isolatie (ISDE)

-        Prijspeil nu eerste kwartaal 2021, gasprijzen, kosten isolatie etc.

-        Verdere technische en ruimtelijke inpassing

-        Isolatie van ieders woning

-        Aansluiting en aanpassing van alle woningen.

Hoe hoger de dekkingsgraad, hoe lager de kosten per individueel huishouden. We streven naar een minimale dekkingsgraad van 80% van de wijk. Daarnaast zullen subsidies de kosten verlagen. Verder spelen isolatiewaardes van de huishoudens mee, en hoe uiteindelijk de gehele BES techniek in de wijk gelegd zal worden.

Op basis van bovenstaande factoren kan een voorzichtige eerste indicatie gegeven worden van kosten binnen bandbreedtes. Voor de aanleg van het Buurt Energie Systeem zijn kosten per individueel huishouden circa:

•      Aansluitkosten van het Buurt Energie Systeem  € 8.000 - 12.000

•      Aanpassingen installatie binnenshuis € 2.000 – 4.000

 

Wanneer subsidies en rijksbijdragen worden toegekend gaan er weer kosten per individueel huishouden vanaf. Dit zijn:

•      Minus subsidie ISDE € 3.325,- (huidig bedrag)

•      Minus subsidie PAW € 0 - 5.000 (afhankelijk van of de bijdrage valt of niet)

 

Naast aanleg van het Buurt Energie Systeem zijn er ook andere aanpassingen nodig. Per huishouden kost dit circa:

•      Elektrisch koken: vanaf € 1.000,-

•      Isolatie: gemiddeld  € 11.750,- (afhankelijk van de staat van de isolatie)

 

Op isolatie kan ook subsidie verkregen worden:

•      Minus subsidie op isolatie 20% = 2.350,- (afhankelijk van maatregelen)